De start: ten tijde van de apartheid

Duze NomShikaShika is ontstaan in 1986, toen er nog apartheid was in Zuid-Afrika en de latere president Nelson Mandela gevangen zat op Robbeneiland. Nederland kende een sterke anti-apartheidsbeweging, die solidariseerde met het ANC, actie voerde tegen Shell. Steeds meer landen spraken zich openlijk uit tegen het apartheidsregime.

Een groepje studenten dat zong in het 1-mei-koor in Wageningen, studeerde af, vertrok naar verschillende steden in Nederland, maar wilde blijven zingen. Ze kwamen eens per maand in Utrecht bij elkaar en vormden Duze NomShikaShika. Dat betekent: ‘Dichter bij waar de actie is’.

Ze kozen voor de anti-apartheidsliederen. Daar zaten echt militante liederen bij zoals ‘He Blaar Coetzee’ over de gehate pasjeswet en het bekende ‘Erile’ waar de AK47’s in bezongen werden. De Duzers lieten zich inspireren onder andere door de liberation songs van de anti-apartheidsstrijder James Madhlope Philips. (zie foto)

Zingen over vrijheid

In de beginjaren zong Duze in Nederland regelmatig bij politieke bijeenkomsten tegen apartheid, vele jaren op 1 juli bij het Keti Koti (feestdag ter ere van de afschaffing van de slavernij). We zongen en zingen nog steeds in kerken, op festivals en allerlei andere gelegenheden. Liederen als Amadolo, Thula Siswe, Unzima Lomthwalo en andere klassiekers zitten in ons repertoire. Rode draad was en is zingen over vrijheid en over de mensen die strijden voor een gelijkwaardig bestaan in het kleurrijke Zuid-Afrika.

Zonder en met dirigenten

In de beginjaren zongen we zonder dirigent. Dat paste goed bij de Zuid-Afrikaanse traditionals waar een leadzanger start en de rest van het koor de lead volgt. Natuurlijk hadden we gangmakers:  Herman Radstake en Ita Luten namen het muzikale voortouw. Jill Godfrey met haar Zuid-Afrikaanse achtergrond kon ons veel leren over de woorden, de betekenis en de context van veel liederen.

Begin jaren 90 kregen we muzikale leiding van Steve Kitson, een inspirerend man, zoon van een vader die in Zuid-Afrika streed tegen de apartheid en jaren gevangen zat op Robbeneiland. Het gezin ging in ballingschap in Engeland waar Steve jaren een van de leidende figuren was in de anti-apartheidsbeweging in Londen. Hij leerde ons, samen met zijn vrouw Barbara Fine, nog meer over de strijd, over zingen en bewegen op de zwarte Zuid-Afrikaanse manier. Zij brachten ons niet alleen de oorspronkelijke strijdliederen maar ook allerlei andere liederen: bruiloftsliederen en liederen over het soms harde dagelijkse leven.

Toen Steve overleed in 1997, nam zijn vrouw Barbara Fine de muzikale leiding over. Zij versterkte het koor met name met haar gevoel voor de zang, gecombineerd met beweging. Met haar maakten we onze eerste studiereis naar Zuid-Afrika in 1999.

Menno Kwakkestein nam het stokje van haar over. Niet alleen leidde hij ons koor enkele jaren, ook zong hij de leadzang toen we op 8 juni 2002 mochten zingen voor Nelson Mandela. Hij was onze muzikaal leider tijdens onze tweede studiereis naar Zuid-Afrika in 2004. Hij legde daar veel nieuw geleerde liederen voor ons vast zodat we deze unieke liederen in Nederland konden blijven zingen en uitdragen.

Met Bobbie Gouveia, afkomstig uit Angola, hadden we al kennis gemaakt in een workshop waarin hij ons liet proeven van de Afrikaanse, krachtige  manier van zingen. In de jaren dat hij Duze leidde, maakten wij op dit vlak een aanzienlijke ontwikkeling door.

Toiny Tune kende de Zuid-Afrikaanse strijdmuziek al van haar periode in het CASA-koor. Ze ging met ons mee naar Zuid-Afrika in 2013 en kreeg daar de smaak van de Zuid-Afrikaanse muziek nog meer te pakken. Met enthousiasme werkte zij met ons aan een kwaliteitsslag om de klassieke strijdliederen en de hedendaagse liederen in alle  facetten tot hun recht te laten komen. Zij liet het koor in 10 jaar directie enorm groeien in kwaliteit.

Optreden voor Nelson Mandela!

Op 8 juni 2002 mochten wij een verrassingsoptreden verzorgen in Middelburg, toen Nelson Mandela, in aanwezigheid van koningin Beatrix en vele politieke kopstukken, de Franklin D. Roosevelt Four Freedoms Award in ontvangst nam. Dit optreden was voor velen van ons het absolute hoogtepunt in het bestaan van Duze, ook al mochten we maar één nummer zingen: Thula Sizwe, een lied over de vrijheid. Dit lied moet ook Mandela gesteund hebben in zijn strijd. Hij zong het nu zelf mee.

een verslag.......

Middelburg, zaterdag 8 juni 2002
"Natuurlijk hadden we geen van allen een oog dicht gedaan in die jeugdherberg in Domburg. We hadden daar overnacht om ‘s ochtends vroeg op tijd in de statige Abdijkerk in Middelburg te zijn voor de uitreiking van de Four Freedoms Award aan Nelson Mandela. Voor dag en dauw werden we verwacht ter voorbereiding op een wel heel bijzonder optreden: één lied mochten we zingen tijdens deze bijzondere plechtigheid. De keuze voor het lied was niet moeilijk geweest: ‘Thula Sizwe’, lied over vrijheid, dat veel werd gezongen om elkaar moed in te zingen in de strijd.
Vol spanning stonden we die zaterdagochtend in de koude hal van de kerk te wachten tot Mandela zou arriveren. Nog een kop koffie en nog een. Opeens verstomde het geroezemoes: de zware houten deur vanaf de binnenplaats zwaaide open en Mandela stapte binnen aan de arm van koningin Beatrix. De tijd bevroor, het binnenvallende zonlicht leek stil te staan, de lucht vulde zich met een warme energie. Glimlachend stapte hij over de drempel, knikte ons toe en verdween in het kerkgedeelte waar de uitreiking zou plaatsvinden. Ademloos keken wij toe. We wisten toen nog niet dat hij twee uur later op onze zang zou meedansen en dat hij ons zou bedanken met de geheven vuist als teken van de strijd…"

kijk hier naar het optreden

Inspiratie door ontmoeting met koren in Zuid-Afrika

Duze maakte tot nu toe vier studiereizen naar Zuid-Afrika, in 1999, in 2004, in 2013 en in 2019. We ontmoetten daar iedere reis bijzondere, lokale koren en zongen met hen. Zangontmoetingen met zingen voor elkaar en vooral met elkaar, repetities en workshops in een school, in een garage, een cultureel centrum in een township, de hal in ons pension, op straat, in kleine stenen kerkgebouwtjes, in een tent die als kerk fungeert, in een radiostudio, in een kerk in een overigens blanke wijk, op een crèche, in een huis in de township, op de Waterfront. Kortom, overal waar mensen bij elkaar kwamen.

1999

Khayelitsha Spiritual Choir
In 1999 zongen we met het Khayelitsha Spiritual Choir (Soul to Soul). Zij zongen enkele avonden per week uren achter elkaar en namen ons helemaal op in hun energieke, religieuze zang. Zij waren het eerste koor dat wij op die manier ontmoetten: een prachtige ervaring.

Zuid-Afrika, Khayelitsha, vrijdag 22 oktober 1999
Daar kwamen ze binnen: zes zwarte vrouwen, prachtig kleurrijk gekleed en waardig. Ze gingen zitten op het smalle houten bankje dat tegen de muur stond van het kleine bouwsel met het golfplaten dak waar wij die avond repeteerden. We waren er voor de derde keer daar midden in Khayelitsha, die uitgestrekte township bij Kaapstad. Het was oktober 1999, pas enkele jaren na de vrijlating van Mandela. We waren in onze huurauto’s vanuit Kaapstad hierheen gereden: een avontuur om de weg te vinden. Midden in de wirwar van straatjes en zelfgebouwde woningen stond het gebouwtje waar wij repeteerden met het Khayelitsha Spiritual Choir. Met vijftig mensen dicht bij elkaar en zingen vanuit je tenen en je hart.
En op die derde avond waren zij er, de mama’s. Zo’ n eer. Ze zaten op het bankje en luisteren met ernstige gezichten. Na ruim twee uur zingen en een afsluitend gebed door de dirigent, stond een van hen op. Ze bedankte ons met plechtige woorden. Wij stonden er wat onhandig bij. Ze drukte ons op het hart voorzichtig te zijn als we weer naar Kaapstad zouden terugrijden. We waren onder de indruk van deze vrouwen die zo betrokken waren bij deze bijzondere avond waarop twee koren uit zo verschillende culturen elkaar vonden in het zingen.
Even was er een aarzeling: wat zou een gepaste manier zijn om van deze mama’s afscheid te nemen? Ineens was er geen afstand meer en omhelsde iedereen  elkaar. Wat een warmte en licht namen wij mee toen we de koele, donkere nacht inreden weer terug naar Kaapstad...

Noncedo Choir
In Villiersdorp maakten we kennis met het Noncedo Choir uit de township Goniwepark. Een bijzonder koor met hartelijke vrouwen en mannen die zo recent de apartheid aan den lijve hadden ervaren. Aan het einde van de week nodigden ze ons uit voor een barbecue bij hen thuis. Een warm welkom op een warme middag waarop de kleine jongetjes uit nieuwsgierigheid niet bij onze mannen weg te slaan waren: de enige blanke mannen die zij tot nu toe in Goniwepark hadden gezien, waren politieagenten. We leerden de Noncedo-zangers die avond het oude strijdlied ‘ Amadolo’ en zongen dat keer op keer, ontroering over en weer.

2004

Zuid-Afrika, Onrusrivier, vrijdag 5 maart 2004
De kerk in de keurige wijk Onrusrivier in Hermanus hadden we versierd met doeken met Zuid-Afrikaanse prints. Het zonlicht van de late middag viel door de hoge ramen naar binnen. Drie bussen haalden de zangers en anderen op uit de verderop gelegen township Zwelihle, leden van het koor Pro Musica uit Hermanus druppelden binnen. Daar was het busje uit Kaapstad met onze vrienden van het Khayelitsha Spiritual Choir: een weerzien na 5 jaar! Daar kwam het formidabele mannenkoor uit Goniwepark: the Black Diamonds. Eerder die week hadden ze ons nog verrast met een optreden in de kindercreche: zo uit het werk een geweldig optreden met de blauwe werkoveralls nog aan…
Weken waren we in Nederland en in Zuid-Afrika druk geweest met het organiseren van dit veelkleurige korenfestival. Zenuwachtig waren we wel: zou er publiek komen voor deze optredens van blanke en zwarte koren? Hoe zou de muzikale ontmoeting tussen al deze verschillende koren uitpakken?
Enkele uren later stonden we op het podium samen met het Khayelitsha Spiritual Choir, de ruimte gevuld met het lied Thina thina (onze vriendschap is zo sterk, zelfs de donder kan ons niet scheiden), de zaal gevuld met een zeer gemengd publiek maar vooral gevuld met klappende, zingende, enthousiaste mensen. Een moment waarop we de uitspraak van Nelson Mandela konden ervaren: “Zingen verbroedert en solidariseert.”

Zwelihle Adult Choir  
Met dit koor van jonge mensen oefenden we in 2004 drie avonden intensief in Zwelihle, de township van Hermanus. We leerden veel van hun makkelijke manier van zingen, hun geduld met ons en hun gastvrije onthaal.

Ethembeni

In dit tehuis voor gehandicapte en visueel gehandicapte kinderen in the Valley of a Thousand Hills bij Durban  zongen we tijdens de reis in 2004 een middag met hun koor. Het enthousiasme van deze kinderen maakte diepe indruk. Aan het einde van de week zagen we hen weer bij de zangavond die we hadden georganiseerd met drie koren: Sinikithemba, Ethembeni en Duze. Deze kinderen waren verreweg de energiekste zangers en het meest uitgelaten publiek!

Sinikithemba
Bijzonder was ook onze muzikale ontmoeting met het professionele koor Sinikithemba verbonden aan een groot hiv/aids-ziekenhuis in Durban. Sinikithemba betekent Give us hope. Met dit koor zongen we in een wekelijkse meeting van de hiv/aids support group. Het koor treedt over de hele wereld op om de problematiek van aids onder de aandacht te brengen. Van hen leerden we het lied Inculaza Iyabulala over aids. Zij vroegen ons dit lied in de strijd tegen aids met iedereen te delen.

In 2019

maakten we de 4e studiereis naar Zuid-Afrika

zie hiervoor de pagina Zuid-Afrika 2019